Ukrayna’nın Mariupol kentinde toplu mezarların sayısı artıyor: ‘Oğlum öldüyse, onu insan onuruna yaraşır şekilde gömmek istiyoruz’

Ukrayna’nın güneyinde aylarca Rusya bombardımanı altında kalan Mariupol kentinde bulunan toplu mezarların sayısı artıyor. BBC’nin yapmış olduğu araştırma, uydu görüntülerinde toplu mezarların daha da genişlediğini ortaya koydu.

Şehrin kuzeybatısındaki geniş bir alanda, Ukraynalı yetkililerin ve görgü tanıklarının aktardığına nazaran binlerce kişinin cansız bedeni gömülü.

Rusya sınırına yakın liman şehri Mariupol, Rusya için stratejik önemi yüksek bir hedefti. Savaşın başından bu yana havadan ve karadan yoğun şekilde bombalandı. Mayıs ayında Rusya’nın kontrolüne geçtiğinde şehrin büyük kısmı yıkılmış ve binlerce sivil yaşamını kaybetmişti.

Maxar’dan alınan son uydu görüntüleri gösteriyor ki; Mariupol civarlarındaki Staryi Krim, Manhush ve Vinohradne’deki üç büyük toplu gömüt, bahar aylarından bu yana kademeli olarak genişliyor.

BBC’nin Panorama programı için Staryi Krim’den gelen uydu görüntülerini inceleyen Centre for Information Resilience (Data Dayanıklılık Merkezi) Haziran ayındaki son incelemelerinden bu yana mezara 1500 cenazenin daha gömüldüğünü ortaya çıkardı. Savaşın başından bu yana 4 bin 600’den fazla cenazenin burada gömüldüğü tahmin ediliyor. Sadece toplamda kaç gömüt olduğu tam olarak bilinmiyor.

Ukraynalı yetkililer Mariupol’deki cenk esnasında minimum 25 bin kişinin yaşamını kaybettiğini; evleri yıkılan 5 bin ile 7 bin içinde kişinin de yıkıntı altında kaldığını söylüyor. 

Mariupol’deki görgü tanıkları, BBC’ye, yıkılan binaların altında kalan cansız bedenlerin Rus yetkililer tarafınca çıkarıldığını ve gömülmek suretiyle ailelerine informasyon verilmeden götürüldüğünü söylüyor.

Olga Sagirova’nın korkulu hikayesi, Mariupol’de birçok insanoğlunun başından geçenleri idrak etmek için bir düşünce veriyor. Rus ordusunun bombardımanı esnasında yıkılan evinden sağ çıkan tek şahıs oydu. Eşi ve anası ile babası yaşamını kaybetmişti. Kurtulduktan derhal sonrasında şehirden kaçan Sagirova, şu an ailesinin mezarlarının nerede bulunduğunu bilmiyor.

48 yaşındaki muhasebeci Sagirova, eşi Valery ile beraber Mariupol’ün yoğun sözü geçen bir bölgesinde bahçeli, iki kattan oluşan bir evde yaşıyordu. İki erişkin evlatları başka şehirlerdeydi.

Mart ayında, şehrin öteki bölgeleri yoğun bombardıman altındayken onların mahallesi sessizdi. Gene de her gece eşiyle beraber mahzende uyuyorlardı. Olga her gece ağlarken eşi onu teselli etmeye çalışıyordu:

“Bana kaygı etmememi, o günleri atlatacağımızı söylüyordu.” 

10 Mart akşamı, Rusya’nın şehirdeki bombardımanının 15. gününde kapıları çaldı. Olga’nın 80 yaşlarında üstündeki anne ve babası kapıdaydı; ikisi de titriyordu.

Binaları bombalanmıştı ve yangın çıkmıştı. Olga onları içeri aldı, mahzende uyumaları için alt kata götürmek istedi. Fakat anne ve babası bodrum katına inmek istemedi, evimizdeki bir odaya yerleşti. 

O akşam mahalli saatle 22.30 sıralarında bombardıman bir süreliğine durduğunda, Valery üst kattaki odalardan birine çıktı. Olga’ya da, bombardıman adım atar başlamaz geri döneceğini söylemiş oldu.

Gece 03:30’da Olga bir uçağın sesiyle sıçrayarak uyandı. Ve aniden tüm ev üstüne çöktü:

“Her şey bir saniye içinde oldu. Her şey üzerime düşüyordu.

“Bacaklarımın yarısı yıkıntı altına gömülmüştü. O yüzden kıpırdayamıyordum. Etraftaki sesleri tekrardan duymaya başladığımda eşimin sesini duydum. Bana ‘Olga, beni buradan çıkar, merdivenin yakınlarındayım’ diye sesleniyordu.”

Olga, kendisinden ortalama 2 metre uzaklıkta olan Valery’yi kısmen görebiliyordu fakat bacaklarının üstündeki yıkıntıları kaldırıp ona ulaşamıyordu. Valery oldukca daha derindeydi.

Tek yapabildiği bir süre Valery ile konuşarak onu sakinleştirmeye çalışmak oldu:

“Bir süre sonrasında sesi kesildi, yalnız hırıltılı nefesini duymaya başladım. Sonrasında o da kesildi ve eşim tamamen sessizliğe gömüldü.”

Karanlıkta kalan Olga çığlıklar atmaya başladı fakat kimse onu duymuyordu. Bir süre sonrasında bir fenerin ışığının yaklaştığını görmüş oldu; komşusu onu yıkıntı altından kurtarmaya gelmişti. Sadece karanlıkta başarıya ulaşmış olamayınca, güneş doğduğunda geri döneceklerini söyleyip oradan ayrıldılar.

Olga bir kez daha yalnızdı, yanında son sözlerin söyleyip yıkıntı altında sessizliğe gömülmüş olan eşi de vardı.

Güneş doğmaya başladığında Olga çevresinde neler bulunduğunu görebildi. Başını yukarı kaldırdığında, büyük bir tuğlanın sallanmakta bulunduğunu görmüş oldu. Her an başına düşecekmiş benzer biçimde riskli duruyordu:

“Artık hiçbir şeyin önemi yoktu. Ölüyordum.”

O noktada Olga kendi hayatına son vermeye çalıştı. Tam o sırada komşuları, daha büyük bir kalabalıkla beraber geri döndü.

Komşuları, Olga’nın bacaklarından birini enkazın altından çıkarmayı başardı. Sadece öteki tuğlaların altından çıkmıyordu. Olga, tek bacağını kaybedeceğinden oldukca korktu. Altı saat sonrasında öteki bacağını da kurtarmışlardı. Fakat iki bacağında da değişik yerlerde birçok kırık vardı ve Olga beş ay süresince yürüyemedi. 

Eşini kaybetmiş olduğu o gece Olga’nın anne ve babası da yıkıntı altında yaşamını kaybetmişti. Sadece çilesi bitmiyordu.

Yakınlardaki bir bodrum katında oluşturulan sıhhat merkezine bacakları için tedavi görürken başka acı haberler geldi. 

Kız kardeşi ve onun eşi de üç gün önceki bir bombardıman esnasında evleri yıkılınca yaşamını kaybetmişti:

“Bahçelerinde oturmuş kahve içerken bombalar isabet almış. Birkaç gün içinde hayatımdaki en mühim insanlardan beşini kaybetmiştim.”

Olga’yla buluştuğumda, Hollanda’da, Amsterdam civarlarındaki Huizen’de iki erişkin çocuğuyla beraber güvendeydi. Aylarca tekerlekli sandalyede kaldıktan sonrasında artık yürüyebiliyor. Bir de İngilizce öğreniyor ve kendisine Ukrayna’daki evini hatırlatacak bir bahçede çiçeklere bakıyor. 

Hayatta kalmış olduğu için mutlu, “Ne olursa olsun yaşam devam ediyor ve bir halde yaşamam icap ettiğini artık anlıyorum” diyor.

Yaz ortasına kadar, devamlı görmüş olduğu kabuslardan kaçınmak için tüm gece uyanık kalmaya çalışıyordu. Günlerinin bir çok ağlayarak geçiyordu. Hâlâ devamlı eski hayatından kalan fotoğraflara bakıyor. 

Şimdi yanlarında olduğu iki çocuğunda eşini gördüğünü; Valery’yi dayanılamayacak kadar oldukca özlediğini söylüyor.

Daha da kötüsü, ailesinin mezarlarının nerede bulunduğunu bilmiyor. Tümünün hâlâ evlerinin yıkıntısında, yıkıntı altında olduğundan şüpheleniyor.

Şu an şehrin kontrolü Rus ordusunda olduğundan gidip görmesi mümkün değil, sadece hâlâ şehirde olan bir komşusu, enkazın altında bir cenazenin görülebildiğini kendisine söylemiş.

Olga, Mariupol’de ailesinin cenazesine ulaşamayan oldukca sayıda insandan yalnız biri.

Kimileri Mariupol’deki toplu mezarlıkta gömülü. Bu mezarlık, sokaklarda ve evlerde kalan cenazelerin geleneklere uygun şekilde gömülebilmesi için bombardımana karşın gidip bölgede gömüt kazan sivillerin girişimiyle oluşturuldu.

Mart ayı başlarında, mahalli bir çevre bilimci olan Vaagn Mnatsakanian, muharebede ölen babasının cenazesini gömmek için bir yer arıyordu. Sadece hiçbir mezarlıkta yer kalmamıştı.

Mahalli yönetimlere giderek yeni bir yer arayışına başladı. O sırada oldukca sayıda kişinin kendisiyle aynı durumda bulunduğunu fark etti. Ve ölenlerin hızla gömülebilmesi için gönüllü bir organizasyona liderlik etti. 

İhtiyacı olan insanlarla beraber gönüllü “gömüt kazıcı” ekipleri oluşturdu. Şehrin merkezinde üç değişik noktada mezarlar kazılmaya başladı ve bu mezarlıkları Ukraynalı mahalli yönetimlere teslim ettiler. Peşinden beş gün süresince Mariupol sokaklarında dolaşarak gömüt yeri bulunamamış cenazeleri topladılar. 

Bu sırada yoğun bombardıman devam ediyordu. Cenazeler, tabutlara koyulmadan ve çoğunlukla cenaze torbası da bulamadan gömüldü:

“Bazı günler korkulu oluyordu, 100-150 cenazenin birden toplanması gerekiyor. O denli fazlaydı ki ölü sayısı; bazı günler yetişemiyorduk. 

“Bigün tam cenazeleri gömerken yakınlarıma bir bomba düştü. O denli korktum ki sığınmak için kazdığım mezara atladım. Birden kendimi birçok cesedin yanında bulmuştum fakat en azından hayatta kaldım.”

Harpte 26 yaşındaki oğlu Yaroslav’ı kaybeden Tatyana, oğlunu bir türlü bulamayınca nihayet umutsuz bir halde toplu mezarları gezmeye başladı. Yazları Mariupol civarlarındaki Vinohradne’deki toplu mezara giden Tatyana (Hâlâ şehirde yaşamış olduğu için Rus yetkililerin tepkisinden korkuyor ve soyadının kullanılmasını istemiyor), Yaroslav’a ne işe yaradığını bilmiyordu. 

Sadece birileri ona oğlunun keskin nişancıyla kurşunuyla vurularak öldüğünü söylemişti:

“Öldüyse onu insan onuruna yaraşır şekilde gömmek istiyoruz. 

“Vinohradne’de 800’ün üstünde gömüt saydık.”

Mezarlıkta çekmiş olduğu fotoğrafta, her mezarın başlangıcında bir numara görülüyor, ölen kişinin cinsiyeti de yazıyor sadece isim yazmıyor.

Mezarlıkta BBC’ye konuşan birçok Ukraynalı da, Mariupol’de bombardıman sonrası yaz boyu tüm toplu mezarlara gittiklerini ve sevdiklerinin cenazelerini aradıklarını söylüyor.

Bunun için mezarlıkların çevresinde, soğuk bir alana konulmamış ve yerlerde uzanan cesetleri de tek tek incelemek zorunda kalmışlar.

Tatyana, her insanın bu durumu bilmesi icap ettiğini söylüyor:

“Tüm dünya öğrensin ki tekrar bu şekilde korkulu bir şey yaşanmasın.”