Türkiye neden nükleer enerjiyi tercih ediyor?

Asya Robins, BBC Türkçe

Geçtiğimiz günlerde Rusya devletine bağlı atom enerjisi kurumu Rosatom, Türkiye ile Sinop’ta nükleer güç santrali inşa edilmesine yönelik müzakerelere başladıklarını duyurdu.

Halihazırda Mersin’de Akkuyu Nükleer Güç Santrali’nin (NGS) çalışmalarını sürdüren Rosatom‘un Genel Müdürü Aleksey Lihaçev, Sinop’un dört üniteli bir nükleer santral inşası için “son aşama cazip” bir nokta bulunduğunu söylemiş oldu.

Rosatom’un açıklaması, Ekim ayında Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ile gerçekleşen Astana görüşmesinin peşinden geldi.

Erdoğan, Putin’e “Sizinle Sinop’u da konuşmuştuk. Bu iki nükleer enerji santralinin çıkaracağı ses dünyada fazlaca değişik olacaktır” diyerek yılladır finansmanda eksiklikler ve çeşitli davalarla tanınan Sinop NGS projesini tekrardan gündeme getirdi.

Akkuyu NGS’de inşaat süreci devam ediyor ve gelecek aylarda santralin ilk güç ünitesinin çalıştırılması hedefleniyor.

Peki Sinop’taki süreçten ne planlanıyor? Çernobil ve Fukuşima benzer biçimde felaketlerin peşinden güvenlik endişeleri ne? Türkiye, maliyeti giderek artan nükleer enerjiyi niçin tercih ediyor?

BBC Türkçe’ye konuşan Sinop Nükleer Karşıtı Platformu (NKP) Yürütme Kurulu Üyesi Kayhan Konukçu, Sinop’taki sürecin 1990’lı yılların ortasında başladığını ve nükleer enerji karşıtı mücadelenin bugüne dek uzandığını konu alıyor.

Bu süre içinde Japonya dahil birkaç ülke ve şirket tarafınca ele alınan Sinop projesi, son dönemde oldukça durgundu.

Sinop NKP ve çeşitli öteki kuruluşların Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafınca verilen Çevresel Tesir Değerlendirmesi (ÇED) pozitif raporuna itirazları Nisan ayında reddedildi ve peşinden Yargıtay’a aktarıldı.  

Konukçu, Sinop şehir merkezine 14 kilometre mesafedeki Abalı Köyü İnceburun Mevkii’nde planlanan NGS hakkında hazırlanan bilirkişi raporunda davacı tarafın lehine ortalama 270 madde bulunduğunu söylüyor:

“Uzmanlar ilk olarak bölgenin herhangi bir sızıntıda tahliye edilemeyeceğini ve insanların nükleer atığa maruz kalacağını belirtiyor.”

BBC Türkçe’nin sorularını yanıtlayan Nukleersiz.org Koordinatörü ve Bağımsız Araştırmacı Pınar Demircan ise bilirkişinin Sinop’un jeolojik yapısına, rüzgarın esme yönüne, acil duruma yönelik altyapısal uygunsuzluğuna bakarak güvenliğe dair sorunlara işaret ettiğini söylüyor.

Demircan, “Sinop’ta oldukça iyi bilinir ki kıyılarda heyelan riski bulunuyor ve bilirkişiler ÇED raporunda bölgede, zelzele, heyelan ve tsunami çalışmalarının yapılmadığına, eksiklikler olduğuna dikkat çektiler” diyor.

Internasyonal Atom Enerjisi Ajansı (IAEA) nükleer enerjiyi, “proton ve nötronlardan oluşan, atomun çekirdeğinden salınan bir enerji” olarak tanımlıyor.

Bu enerji iki şekilde üretiliyor. İlki fisyon, doğrusu atom çekirdeklerinin parçalara bölünmesi. İkincisi ise füzyon, doğrusu çekirdeklerin bir araya gelmesi.

IAEA’ya bakılırsa nükleer santrallerde çoğu zaman uranyum ile çalıştırılan reaktörler, fisyon kanalıyla ısı üreterek zincir reaksiyonları denetim ediyor.

Üretilen ısı, reaktördeki soğutucu suyu ısıtıyor ve buğu oluşturuluyor. Buğu ondan sonra dönen türbinlere yönlendiriliyor ve üreteç aktive edilerek düşük karbonlu elektrik üretiliyor.

Soğutma kulesi olmayan, daha eski tip santrallerde soğutucu madde olarak kullanılan su çevredeki dere, göl yada denizden alınıyor ve bir süre kullanıldıktan sonrasında kaynağa ısıtılmış bir halde geri veriliyor. Bu işlem bölgedeki biyolojik çeşitliliği tehdit edebiliyor.

Yazları, iklim krizinin de etkisiyle soğutma suyunun yeterince soğuk olmaması yüzünden bazı reaktörlerde arıza yaşanabiliyor.

Demircan, Sinop’ta soğutma suyunun Karadeniz’den alınmasının uzun vadedeki risklerinin düşünülmesi icap ettiğini söylüyor.

“Bilhassa iklim değişikliği şartlarında yaşadığımız göz önüne alınırsa nükleer santraller müsilaj, zelzele, deniz suyu seviyelerinin yükselmesi benzer biçimde sürprizleri kaldıramayacak kadar riskli yapılardır” diyen Demircan sözlerine devam ediyor:

“Acil durum anında devreden çıkarılsa da [santralin] riskleri devam eder, hatta kapatılmış bir santralin içinde kullanılmış ve/yada kullanılmakta olan yakıt çubukları var ise çekince daima vardır.”

Bazı uzmanlar nükleer santrallerin öteki enerji kaynaklarına kıyasla fazlaca pahalı, yapım süreçleri fazlaca uzun ve tabiat ile insan sağlığı açısından tehlikeli bulunduğunu söylüyor.

Bazısı ise doğalgaz ve kömürde olduğu benzer biçimde nükleer santrallerin devamlı olarak enerji sağlayabilmesi sebebiyle eleştiri bulunduğunu, her adımı denetim altında atılmış olduğu ve denetlendiği sürece nükleer reaktörlerdeki güvenlik önlemlerinin sızıntı olasılığını ortadan kaldıracağını korumak için çaba sarfediyor.    

Greenpeace, nükleer enerji üretiminde en büyük probleminin bertaraf edilmesi mümkün olmayan ve binlerce yıl tehlikeli olmaya devam eden radyoaktif atık bulunduğunu söylüyor.

Internasyonal Atom Enerjisi Ajansı’na bakılırsa dünyada 263 bin ton kullanılmış nükleer atık, geçici depolama tesislerinde tutuluyor.

İngiltere’de nükleer atıkların senelik temizleme maliyetinin 3 milyar sterlin olduğu aktarılıyor.

Nükleer enerji maliyeti yüzde 23 oranında terfi etti

Öteki taraftan uzmanlar, nükleer enerjinin lüzumlu sera gazı salımı indirimlerini zamanında gerçekleştirmekten uzak bulunduğunu ifade ediyor.

Internasyonal Enerji Ajansı’nın hazırladığı Enerji Senaristliği’na bakılırsa, mevcut nükleer kapasitenin 2050 yılına kadar dörde katlanması halinde bile, nükleer enerjinin dünya enerji tüketimindeki oranı yüzde 10’u aşmayacak.

Bu da karbondioksit salımlarını bir tek yüzde 4’ün altında bir seviyede indirebilecek.

Bu senaryonun hayata geçmesinin maliyeti ise ortalama 10 trilyon dolar.

Öteki taraftan yenilenebilir enerji alanında enerji üretim ve depolama teknolojilerinin her gün geliştiği ve maliyetin düşmüş olduğu belirtiliyor.

Dünya Nükleer Endüstri Durum Raporu (WNISR) bulgularına bakılırsa son on yıl içinde güneş enerjisi maliyeti yüzde 88, rüzgar enerjisi maliyeti yüzde 69 oranında düştü. Nükleer enerjinin maliyeti ise yüzde 23 oranında terfi etti.

Sabancı Üniversitesi İstanbul Politikalar Merkezi Kıdemli Uzmanı ve İklim Emek harcamaları Koordinatörü Umut Şahin, Türkiye’nin nükleer hedeflerinin enerji politikaları ile ilişkili olmadığını düşünüyor.

Akkuyu’da Rusya’nın üstlendiği bir “yap-sahip ol-işlet” modelinin yürütüldüğünü söyleyen Şahin, alanda üretilecek enerjinin Türkiye’ye yüksek fiyata satılmasını öngörüyor.

Güneş ve rüzgar enerjisi potansiyeli yüksek olan Türkiye’de nükleer enerjinin tercih edilmesinin “siyasal” bir karar bulunduğunu öne devam eden Şahin şu ifadeleri kullanıyor:

“Nükleer şu anda en pahalı enerji üretim yöntemi. Dünyada enerji dönüşümü rüzgar ve güneş üstünden aşama kaydediyor. Türkiye ise bunu marjinal ve azca kullanılacak bir şey olarak görüyor.”

“Çağı yakalayamamış durumdalar”

Yenilenebilir enerji ile nükleer enerjinin kıyaslanamayacağını söyleyen Şahin, “Rusya-Ukrayna savaşından etkilenmeyen ülkeler, yenilenebilir enerji üretenler” diyor ve sözlerine devam ediyor:

“Türkiye, enerji politikalarını rüzgar ve güneş üstünden dönüştürecek yenilikçilik düzeyine gelemedi. Hem ekonomik hem de teknik nedenlerden dolayı belli bir yerde ve durağan(durgun) duran devasa santrallerin mecburi olduğu düşünülüyor. Kömürün geleceğinin olmadığını anladıkları için nükleeri devreye sokmaya çalışıyorlar. Çağı yakalayamamış durumdalar.

“Yenilenebilir enerji sizi bağımsız kılarken yakıtı uranyum olan nükleer, dışa bağımlılığı artırıyor.”

Uzmanlar gelecek yıllarda küresel yenilenebilir enerji kullanımının artacağı mevzusunda aynı fikir.

Stanford Üniversitesi tarafınca derlenen bir araştırmaya bakılırsa lüzumlu finansman ve siyasal destek olduğu takdirde dünyanın önümüzdeki 30 yıl içinde tamamen sürdürülebilir bir enerji üretim modeline geçmesi mümkün.

Yenilenebilir olarak kategorize edilmeyen nükleer enerjinin bu dönüşümdeki rolünün nasıl biteceği bilinmiyor.

Hemen hemen kömür madenciliğinden vazgeçmemiş olan Türkiye’nin bu süreçte iyi mi bir yol haritası çizeceği de bilinmeyen.

Tüm gözler COP27 İklim Zirvesi’nden ilkin Türkiye’nin söz verdiği suretiyle Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (UNFCCC) sekretaryasına sunması beklenen güncellenmiş Ulusal Katkı Beyanı’nda olacak.