İran’daki protestolar: Lastik yaktığı için ölüm cezasıyla yüzleşenler

Stephanie Gabbat | BBC Dünya Servisi

İran’da hükümet karşıtı eylemler neredeyse iki aydır devam ederken, rejim protestolara son vermek için safları sıklaştırıyor.

Şu ana dek 14 binden fazla şahıs tutuklandı ve fazlaca sayıda kişiye resmen suçlama yöneltildi.

İranlı milletvekilleri şimdi eylemcilerin ölüm cezasına çarptırılmasını istiyor.

Parlamentoda okunan yazılı bir açıklamada toplam 290 milletvekilinden 227’si eylemcileri “muharip” diye tanımladı.

Arapçadaki kelime anlamıyla “savaşçı” anlamına gelen kelime, şeriata nazaran “Tanrı’ın düşmanı” olma suçunu tanımlamak için kullanılıyor.

İran’da bu suçun cezası ölüm.

İran Parlamentosu, eylemlere karşı hükümeti destekleyen siyasal ve dini sertlik yanlılarıyla dolu.

Açıklamanın okunmasından sonrasında milletvekilleri “Damarlarımızdaki kan liderimize hediyemizdir” ve “Polise teşekkür” çarpıcı sözleri attı.

Bazı eylemcilere resmen “muharip” suçlaması yöneltildi, sadece yargı hemen hemen resmen herhangi bir ölüm cezası vermedi.

Kürt rapçi Saman Yasin’e Kasım başlangıcında eylemlere katılmış olduğu nedeni öne sürülerek suçlama yöneltildi.

İnsan hakları kuruluşu Hengaw, 27 yaşındaki Yasin’in gözaltındaki ilk üç haftasında işkence gördüğünü bildirdi.

Sadece İran, gözaltındakilere işkence ve fena işlem iddialarını reddediyor.

Yasin’in mahkemedeki görüntüleri yayınlansa da aileye yakın bir kaynak/ ailenin bir aydan uzun süre ilkin tutuklanan repçiyle asla görüşemedeğini belirtti.

Destekçileri, Yasin’e ölüm cezası verilmesi ihtimalinden korkuyor ve bundan dolayı toplumsal medyada #SamanYasin #DoNotExecute (Saman Yasin, İnfaz etmeyin) etiketleriyle kampanya düzenledi.

Ölüm cezası alabilecek bir başka eylemci de Sahand Nurmuhammedzade.

Yargı erkinin gösterim organı Mizan Haber Ajansı, Nurmuhammedzade’yi “bir otobanın etrafındaki tel örgüleri aşıp, çöp kutuları ve lastik yakarak yola barikat kurmakla” suçladı.

Nurmuhammedzade iddiaları reddetti ve çöp kutusunun iş yerinin önündeki bir protesto esnasında yakıldığını, sadece kendisinin eylemlere katılmadığını ve hastalık yaratma niyeti olmadığını belirtti.

İran İnsan Hakları Gözlem Kurumu “muharibin” muhaliflere ve rejimin güvenliğini tehdit eden başka hepimiz için kullanılan muğlak bir terim bulunduğunu söylüyor.

Bu da, hukuki desteği olmayan zanlıların cezalarını veren yargıcın insafına kalması anlamına geliyor.

İranlı insan hakları avukatı Said Dehghan “Eylemcilerin yargılamaları İslami Devrim Mahkemeleri’nin hususi şubelerinde hususi güvenlik yargıçları tarafınca yapılıyor” diyor.

ABD’ye nazaran protestocuların yargılanması için atanan yargıçlardan biri “zalim cezalarıyla” meşhur.

Ebulkasım Salavati İran’da halk içinde “ölüm yargıcı” diye tanımlanıyor ve “göstermelik yargılamaları” sebebiyle ABD ve AB’nin engelleme sıralamasında.

Salavati’nin eylemcilere, gazetecilere ve dini azınlıklara kırbaçlama, uzun hapis cezaları ve hatta idam benzer biçimde cezalar verme geçmişi var.

İnsan hakları kuruluşları, eylemcilerin yargılanma şekilleri mevzusunda fazlaca kaygılı olduklarını söylüyor. Çoğunlukla zorla alınan itirafların savcıların argümanlarını oluşturduğunu belirtiyorlar.

Said Dehghan “Mahkumlar işkenceden geçiriliyor ve tek kişilik hücrelerde tutuluyorlar. Avukata erişimleri ya da aileleriyle temas etme ya da ziyaret hakları yok. Hükümet karşıtlarını hükümetin atadığı avukatlar savunacak” diyor.

Dehghan, bağımsız avukatların davaları üstlenmesine izin verilmediğini, bir tek ailelere hukuki tavsiyeler verebildiklerini ve sonrasında bu bilgilerin tutuklulara iletildiğini ifade ediyor.

Yargı erkinin sözcüsü Mesud Sitayeşi tutukluların “öğrenek olmasını” umduğunu söylemiş oldu, sadece idam tehdidi ya da öteki ağır cezaların bir caydırıcı olarak kullanıldığına dair bir kanıt yok.

Milletvekillerinin açıklamasından sonraki günlerde üniversitelerde ve sokaklarda eylemler yapılmış oldu.

Çarşamba Günü Pars Üniversitesi Güzel Sanatlar ve Mimarlık kısmı öğrencileri “Bitti deme, daha fazlası Kasım’da gelecek” çarpıcı sözleri attı.

Dehghan, eylemlerin yayılma hızı ve ülke genelinde fazlaca sayıda kişinin katılmasının, geçmişteki eylemlere kıyasla daha fazlaca ölüm cezası verilebileceği anlamına gelebileceğini söylüyor:

“Bu protestolar uzun süredir devam ediyor ve yaygınlar, bir devrime daha benzerler. Dolayısıyla rejim cezalarda ve infazlarda daha sert bir tutum takınabilir.”

Internasyonal Af Örgütü’ne nazaran İran, Çin’den sonrasında en fazlaca infaz meydana getirilen ülke. 2021’de minimum 314 kişinin ölüm cezası infaz edildi .

İnsan hakları kuruluşları ağır cezaların verildiği ve çabucak infaz edilmiş olduğu “hızlandırılmış” süreci yavaşlatmak için fazla vakit olmadığından korkuyor.