Güneş Tutulması: Parçalı Güneş Tutulması nedir, bugünkü tutulmanın özelliği ne?

Tutulmalar göz kamaştırıcı astronomik vakalar içinde yer ediniyor ve dünyada milyonlarca kişinin ilgisini aynı anda gökyüzüne çeviriyor.

Ay ve Güneş tutulmalarını seyretmek isteyen insanların yeni bir gezim sahası yaratmış olmasına şaşırmamalı.

Bugün Türkiye saatiyle 10.00 civarında Afrika, Asya ve Avrupa’da izlenebilen bir Parçalı Güneş Tutulması gerçekleşti.

Parçalı Güneş Tutulması, tutulma türlerinden yalnızca biri.

Şili Özerk Üniversitesi Bilim İletişimi Merkezi’nden astrofizikçi Juan Carlos Beamin, “Resimli Astronomi” adlı kitabında, “Çoğu zaman iki tip tutulmadan bahsedilir: Ay Tutulması ve Güneş Tutulması. Sadece teknik olarak iki yıldızın dahil olduğu üçüncü bir tip daha vardır” diyor.

Tutulma tiplerini ve kendi içlerindeki çeşitlerini derledik:

Ay, Dünya çevresindeki hareketi esnasında Güneş ile gezegenimiz içinde hareket ederken nadiren Güneş ışığını bloke ediyor ve Güneş Tutulması meydana geliyor.

Başka bir deyişle, Ay’ın gölgesi Dünya yüzeyine düşüyor.

Güneş Tutulmalarının da çeşitleri var ve tutulmalar Ay’ın ne kadarlık gölgesinin Dünya’ya düşeceğine gore farklılık gösteriyor.

Tam Güneş Tutulması esnasında Güneş, Dünya ve Ay o şekilde hizalanıyor ki, Ay gezegenimizin belirli kısımlarında Güneş ışığını tamamen bloke ediyor ve kısa süreliğine havanın kararmasına niçin oluyor.

NASA’nın ifadesiyle, tam Güneş Tutulmalarını astronomik bir rastlantıya borçluyuz. Güneş Ay’dan 400 kat daha büyük ve bununla birlikte Dünya’ya 400 kat daha uzak.

NASA bu durumu şu şekilde açıklıyor:

“Buradaki geometri şunu söylüyor: Eğer kusursuz halde hizalanırlarsa, Dünya’nın belirli bölgelerinden bakıldığında Ay, Güneş’in yüzeyini tamamen kapatıyor ve tam Güneş tutulması meydana geliyor.”

Dünya üstünde yalnızca minik bir bölümde Ay, Güneş ışığını tamamen bloke ediyor. Tam tutulmanın görülebildiği noktaların haricinde Güneş tutulması parçalı olarak görülebiliyor.

Tam tutulma görülen noktalardan uzaklaştıkça, Güneş’in daha minik kısmının Ay tarafınca örtüldüğü görülüyor.

Şilili astrofizikçi Juan Carlos Beamin, “Teoride, en uzun Güneş tutulması 7 dakika 32 saniye sürebilir” diyor.

Öte taraftan bu gök vakası zannedildiği kadar “nadiren” gerçekleşmez: Her 18 ayda bir Güneş tutulması yaşanıyor.

Aslolan ender olan, Tam Güneş Tutulması’nın aynı noktadan yeniden görülebilmesidir, ki bu her 375 senede bir gerçekleşiyor.

Bu yıl 4 Aralık’ta da Tam Güneş Tutulması yaşanacak sadece bunu tamamen deneyimlemek için Antarktika’da olmanız gerekiyor.

Halkalı Güneş Tutulması

Ay, Dünya’dan daha uzak olduğu zamanlarda daha “minik” görünüyor ve bu konumundayken Güneş ışığını tam olarak kapatamıyor.

Bu şekilde zamanlarda Güneş’in çevresinde bir halka görünümü oluyor ve ortasında Ay’ın silüeti görülebiliyor. Buna Halkalı Güneş Tutulması deniyor.

Tam Güneş Tutulması’nda olduğu şeklinde Halkalı Güneş Tutulması’nı da Dünya’da izleyebileceğiniz noktalar bir rota oluşturuyor.

Bugün Kanada’nın belirli kısımlarından, Grönland adasından ve Rusya’dan tam olarak görülen Halkalı Güneş Tutulması gerçekleşti.

NASA’ya gore bu tutulma, nadiren de olsa 10 dakikadan fazla izlenebilir sadece çoğu zaman 5-6 dakikadan fazla sürmez.

Melez Güneş Tutulması

Şilili astrofizikçi Beamin, bu gök vakasını şu şekilde açıklıyor:

“Ay, Güneş’i tamamen kapatacak uzaklıktadır sadece tam tutulma olmadan ilkin azca da olsa Dünya’dan uzaklaşır ve Güneş’i kapatamaz ve yaşanmış olan vaka bir Halkalı Güneş Tutulması’na dönüşür.”

Tam tersi de mümkün: Halkalı Tutulma olarak başlamış olan vaka, Ay’ın Dünya’ya yaklaşmasıyla Tam Güneş Tutulması’na dönüşebilir.

Melez Tutulmalar tüm Güneş Tutulmaları içinde yüzde 4’ü oluşturur. NASA, son olarak 2013’te Melez Güneş Tutulması görüldüğünü, 20 Nisan 2023’te Endonezya, Avustralya ve Papua Yeni Gine’den izlenebilecek bir tane daha görülebileceğini söylüyor.

Ay tutulması, Dünya’nın Güneş ile Ay arasına girerek Ay’a düşen ışığı kestiğinde gerçekleşiyor.

Bir başka deyişle, Ay Tutulması esnasında Dünya’nın gölgesini Ay üstünde görebiliriz.

Güneş Tutulması’ndan bir farkı da şu: Güneş Tutulması’nın ne kadar görülebileceği, Dünya üstündeki gözlemicinin konumuna bağlı. Ay Tutulması’nda ise gezegenimizin neresinde olursanız olun, Ay gökyüzünde görülebildiği müddetçe Ay Tutulmasını da seyredebilirsiniz.

Güneş Tutulması’nın derecesi de coğrafi konuma bağlı. Ay Tutulması’nda ise gözlemcinin coğrafi konumu, tutulmanın derecesini belirlemiyor.

Ay Tutulmalarının da üç tipi var:

Tam Ay Tutulması (Kanlı Ay Tutulması)

NASA’ya gore Tam Ay Tutulması esnasında, Ay ve Güneş, Dünya’nın tam ters yönlerinde hizalanıyor.

NASA, “Ay bütünüyle Dünya’nın gölgesinde kalıyor olsa da, bir miktar Güneş ışığı Ay’a ulaşır” diye ekliyor.

Sadece bu Güneş ışığı Dünya’nın atmosferinden geçerken, mavi ışığın büyük kısmı atmosfer tarafınca filtreleniyor ve Ay kırmızı görünüyor. Bu yüzden bu vakaya “Kanlı Ay Tutulması” da deniliyor.

Dünyamızın yarıçapı, Ay’ınkinin dört katı genişliğinde olduğundan, gölgesi de geniş ve tam Ay Tutulması 104 dakikaya kadar sürebilir.

26 Mayıs 2021’de Cenup ABD, Güneybatı Asya, Avustralya ve ABD’nin batısında bazı gözlemciler, bu gök vakasına 14 dakika tanıklık etti.

Tutulma, Dünya’ya oldukca yakın bir noktada gerçekleştiğinden ‘Süper’, Mayıs ayında gerçekleştiği içinse “Çiçek” eki getirildi ve 26 Mayıs’ta yaşanacak tutulmaya bundan dolayı “Süper Çiçek Kanlı Ay” adı de verildi.

Parçalı Ay Tutulması

İsminden de anlaşılabileceği şeklinde, parçalı Ay Tutulması’nda Ay’ın yalnızca bir kısmı Dünya’nın gölgesinde kalıyor.

Tutulmanın derecesine gore, koyu kırmızı ve kimi zaman de kömür grisi bir gölge görülebiliyor.

Bu renkler, gölgede kalan ve ışık alan bölgeler arasındaki farklılıktan kaynaklanıyor.

NASA’ya gore parçalı Ay Tutulması yılda iki kez gerçekleşiyor.

Bir sonraki parçalı Ay Tutulması 18-19 Kasım’da umut ediliyor ve Şimal-Cenup ABD’dan, Avustralya’dan ve Avrupa ile Asya’nın belirli kısımlarından izlenebilecek.

Gölgeli Ay Tutulması

Bu vaka, Ay Dünya’nın yarı gölgesinden geçerken gerçekleşir ve daha zayıf bir gölge oluşuyor.

Dolayısıyla bu tutulmalar daha azca belirgindir ve insan gözü tarafınca kolaylıkla algılanamıyor.

Bu yüzden bu tutulmalar çoğu zaman gök vakaları takvimlerinde kendisine yer bulamıyor.

Yıldız Tutulmaları

Tüm tutulmalar Güneş ve Ay içinde gerçekleşmiyor. Uzaklardaki yıldızlar içinde da tutulma olabiliyor.

Şilili astrofizikçi Juan Carlos Beamin, “Yıldızların ortalama yarısı, iki ya da daha oldukca yıldızla sistem halinde bulunur. Galaksimizde birçok yıldız, ortak bir kütle merkezi çevresinde hareket halindedir ve bu hareketleri esnasında tutulmalar gerçekleşir” diyor.