Dünya Yaşlılar Günü: Türkiye’deki yaşlıların neredeyse yüzde 70’i internet kullanmıyor

Fundanur Öztürk | BBC Türkçe

Türkiye’de web kullanan yaşlı bireylerin sayısı 2016 yılına bakılırsa 4 kat arttı. Sadece yaşlıların neredeyse yüzde 70’i halen web kullanmıyor. Uzmanlara bakılırsa artık yaşlıların birçok temel hakka erişebilmesi için, dijital araçları kullanmayı öğrenmesi gerekiyor.

İnternet kullanan 65-74 yaş grubundaki bireylerin oranı 2016 senesinde %8,8 iken, 2021 senesinde %32,5’e terfi etti.

Sadece yaşlı nüfusun neredeyse yüzde 70’i halen web kullanımından uzak bir yaşam sürüyor. 65-74 yaş grubundaki bayanların yalnızca %25,9’u web kullanırken, adamların %40’ı web kullanıyor.

Türkiye’nin artık orta yaşlı sözü geçen bir ülke olduğu ve yaşlı nüfusunun giderek arttığı düşünüldüğünde, yaşlı bireylerin dijital çağa entegre olması da bir o fazlaca mühim.

Yaşlılar, sağlıktan web bankacılığına kadar pek oldukça temel hak ve hizmete erişebilmek için teknolojiyi belli bir seviyede kullanmak zorunda.

E-devlet, e-nabız ve pek oldukça çevrimiçi kamusal hizmete erişebilmeleri için ya tecrübeli bir akranlarından ya da daha genç aile bireylerinden yardım almaları gerekiyor.

Pandemi süreci ise bu ihtiyacı daha da belirgin hale getirdi ve akıllı telefon ve web kullanımındaki eksiklerin sebep olabileceği toplumsal izolasyonu gözler önüne serdi.

Yaşlı Hakları Derneği kurucularından Dr. Gülüstü Salur, “Orta ve genç dönem teknoloji yardımıyla pandemi yoksunluklarını telafi etti fakat ileri yaştakiler, yabancısı oldukları bu alandan faydalanamadılar, kısıtlandılar” diyor.

Salur Türkiye’nin de içinde olduğu gerek toplumsal gerek kamusal alandaki bu ‘dijital dönüşüm’ çağının yaşlılara etkilerini şöyleki açıklıyor:

“Dijitalin haricinde kalmamak artık bir insan hakkıdır. Dünyadaki dijital değişiklik yaşamın her alanına o denli nüfuz etti ki, hakkımız olan birçok hizmet dijitalden yürüyor. Yaşlıları bunun haricinde bıraktığınız vakit, yaşamın da haricinde bırakıyorsunuz.”

“Yaş dostu uygulamaların gelişmesi gerekiyor. Mesela, kolay bir tv kumandası bile oldukça karışık olabiliyor. Yaşlılar çoğu zaman hep aynı kanalı seyrediyor zira bir kere oradan çıkarsa, yine o kanala iyi mi döneceğini bilmiyor.” 

TÜİK verilerine bakılırsa Türkiye’de 1 milyon 561 bin 398 yaşlı tek başına yaşıyor. Bu hanelerin yüzde 74,9’unu yaşlı hanımefendiler oluşturuyor.

Evde Bakım Derneği Başkan Yardımcısı Aynur Dik, hali hazırda ciddi bir mesele olan hanıma yönelik şiddetin, ileri yaşlarındaki hanımefendiler söz mevzusu olduğunda daha da eleştiri bir hal aldığını ,zira bu bayanların destek mekanizmalarından uzak bulunduğunu belirtiyor.

Uzun seneler evde bakım alanında çalışmış Dik, yaşlılar için değişen teknolojinin bir başka yararını şöyleki açıklıyor: “Ev içinde istismara ya da fena muameleye maruz kalan bir yaşlının, yardım talep edebilmesi için bile dijital yollara başvurması gerekiyor. Elinde bir akıllı telefonu olan ve bunu iyi mi kullanacağını bilenler, telefondan yardım isteyebiliyorlar.”

“Ne yazık ki evlerde yaşlılara yönelik istismarın ve özensizliğin daha çok yaşandığını düşünüyorum. Meslek hayatımda kimi zaman kişinin en yakınlarının bile bu istismarı uyguladığını gözlemledim.”

Emek harcama çağındaki yüz kişiye düşen yaşlı sayısını ifade eden yaşlı bağımlılık oranı, 2016 senesinde %12,3 iken 2021 senesinde %14,3’e terfi etti.

Nüfus projeksiyonlarına bakılırsa bu oranın 2030 senesinde %19,6’a yükseleceği tahmin ediliyor.

Sadece BM Yaşlılık İlkeleri’ne bakılırsa, yaşlı bireylerin ‘bağımsız yaşama’ haklarının sağlanması için tüm olanakların seferber edilmesi gerekiyor.

Uzmanlara bakılırsa yaşlıların öteki bireylere bağımlılığını azaltmanın en etkili yollarından biri, dijital okur yazarlıklarının gelişmesinden geçiyor.

Dijital araçları kullanmayı bilen ve interneti gereksinimleri için etkili bir halde kullanan yaşlıların, oldukça daha kaliteli ve bağımsız bir yaşam sürdüğü belirtiliyor.

Dik, “Bilhassa 70 yaş üstü ciddi bir kesim akıllı telefon ve web kullanamıyor ve artık bu mevzuda bir seferberliğe gerekseme var. Mahalli idareler ve sivil cemiyet kuruşlarının yürüttüğü faaliyetler sınırı olan kalıyor” diyor.

Kamusal politikaları değerlendiren Dr. Salur da benzer bir değerlendirmeyi yaparak, yaşlıları güçlendirici politikalar üretilmesi icap ettiğini korumak için çaba sarfediyor: “Kamusal politikalar üretirken artık ‘muhtaç yaşlılara yardım etmek’ fikrinden oldukça, yaşlıyı güçlendiren politikalara geçiş yapmamız; şu demek oluyor ki muhtaç yaşlı sayısını azaltmayı hedeflememiz gerekiyor”.

Tüm yaşlı nüfusunun üçte ikisini 65-75 yaş grubunun oluşturduğunu hatırlatan Dr. Salur, “Bu yaş grubunu kuvvetli kılarsak, Türkiye’deki yaşlılık sorununu üçte bire indiriyor ve baş edebileceğimiz bir hale getiriyoruz. Bu güçlenme de kesinlikle dijital okur yazarlığı artırmaktan geçiyor” diyor.

Yaşlıların dijital araçlardan kopukluğunun sebepleri içinde bireysel çekinceler ve korkular da öne çıkıyor.

Dr. Salur, yaşlıların dijital okuryazarlıklarını geliştirmek amacıyla hayata geçirdikleri “65+ için Dijital Kapsayıcılık Projesi” kapsamında Türkiye genelinde 700 yaşlıya eğitim verdiklerini konu alıyor.

100’e yakın gönüllü eğiticinin 1,5 yıl süresince 55 şehirde gerçekleştirdiği eğitimlerde, pek oldukça yaşlının ilkin teknolojiye karşı ‘çekimser’ kaldığını fakat sonrasında hızla korkularını aştığını söylüyor:

“Öğrenme mevzusunda çekinceleri olan yaşlılarımızın oldukça süratli bir halde bunu yendiğini ve yenisini öğrenmek istediklerini gördük. Dijital dünyanın daha verimli kullanılması için, deneyimli kuşağın ciddi bir yol göstericiliğine ihtiyacımız var.”

“Bir kısmı kendilerini kısıtlıyor ve yeni öğrenmenin mümkün olmadığını zannediyordu fakat akranlarıyla beraber öğrendikçe, bunun mümkün bulunduğunu gördüler”.

“Urfa’da okuma yazma bile bilmeyen yaşlılara akıllı telefon kullanmayı öğrettik. Ekrandan korkmamayı ve tek başlarına internette dolaşmayı öğrendikleri anda, kendi kendine öğrenmenin yolu açılıyor.”

Akran eğitimlerinin de yapıldığını söyleyen Dr. Salur, “En fazla yaşlıya eğitim veren gönüllümüz 75 yaşındaydı. 75 yaşındaki bir insanoğlunun 55 yaşındaki birine eğitim verdiği de oldu” diyor.

Resmi verilere bakılırsa Türkiye’deki yaşlı nüfusun %16,7’si yoksulluk içinde yaşıyor.

Dik’e bakılırsa dijital olanaklara erişim mevzusunda ekonomik zorlukların tesirini de yadsımamak gerekiyor: “Sosyoekonomik durumu daha düşük olanlar normal olarak daha dezavantajlı oluyor. Yaşlıların teknolojiyi kullanabilmesi için her şeyden ilkin elinde bir akıllı telefon, evinde bir web olması gerekiyor.”

“Esasen ekonomik koşullar oldukça zor ve travmatik. Bunun üzerine bir de yaşlılığınız, engelleriniz ekleniyor. Yaşlı bireyler ne yazık ki daha izole, daha evlerinde, daha sınırı olan alanla hayatlarını sürdürüyorlar.”

Türkiye’de orta yaş grubundaki insan sayısının toplam nüfusa oranı 2016 senesinde yüzde 31,4 iken, 2021 senesinde yüzde 33,1 oldu.

Ortanca yaş nüfusundaki artış, Türkiye demografisinin yaşlandığına dair en mühim göstergelerden biri olarak değerlendiriliyor.

Dolayısıyla Türkiye’nin ‘daha kapsayıcı’ yaşlılık politikaları üretmesi, önümüzdeki yılların acil gereksinimlerinden biri olarak görülüyor.

Türkiye’nin yaşlı nüfus oranında 167 ülke içinde 68. sırada bulunduğunu hatırlatan Dik, “Yaşlı nüfus arttıkça hem bakım hem de toplumsal destek anlamında ciddi bir gerekseme olacak” diyor.

Meydana getirilen araştırmalara bakılırsa yaşlıların yüzde 80 oranında ‘evde bakım’ tercih ettiğini kaydeden Dik’e bakılırsa, Türkiye’nin ivedilikle “yaşlılar için toplumsal bakım sigortası” planlaması gerekiyor: “Gelişmiş ülkelerde yaşlıların uzun dönem bakım ihtiyacı, bakım sigortası üstünden sağlanıyor. Evde bakım ihtiyacınız karşılanıyor; banyo, yiyecek vb. günlük yaşam aktiviteleriniz bakım sigortası kapsamında değerlendiriliyor.”

“Bizim toplumsal güvenlik hakkımız ise evde bakımı mesai saatleri içinde karşılıyor ki o da hâlâ ödeme kapsamında değil. Yaşlıların toplumsal bakımları ise daha oldukça belediyelerin organize etmiş olduğu, sınırı olan hizmetlerden oluşuyor.”