COP27 İklim Zirvesi: Türkiye 2053’te net sıfır emisyon hedefine ulaşmak için neler yapmalı?

“1,5 aşama hedefini canlı tuttuğumuzu artık güvenle söyleyebiliriz fakat nabzı zayıf ve yalnızca sözlerimizi tutarsak ve taahhütlerimizi hızlıca eyleme dönüştürürsek hayatta kalabilir.”

Geçen yıl İskoçya’da düzenlenen 26. Birleşmiş Milletler (BM) İklim Değişikliği Konferansı (COP26) Başkanı Alok Sharma, 197 ülkenin katılmış olduğu zirveyi bu sözlerle sonlandırmıştı.

Dünya küresel ısınma eşiği olan 1,5 aşama hedefi, 2015 senesinde Paris İklim Anlaşması kapsamında kararlaştırıldı.

Bilim adamları, bu seviyenin üstüne çıkılmasının doğaya ve milyonlarca insanoğlunun hayatına geri dönüşü olmayan hasar vereceğini öngörüyor.

BM’nin geçen ay yayımladığı Emisyon Açığı 2022: Kapanan Pencere adlı yeni bir rapor ise dünyanın şu anda 2,5 aşama ısınma patikası üstünde ilerlediğini ve 1,5 aşama hedefine ulaşılabilecek ikna edici adımların atılmadığını belirtiyor.

BM, yalnızca sistem genelinde acil bir dönüşümün iklim felaketini önleyebileceğini söylüyor

COP26’da dünya liderleri, bir sonraki yıl yapılacak zirveye kadar iklim hedeflerini tekrardan değerlendireceklerini taahhüt etti. Sadece yalnızca 39 ülke sözüne sadık kalarak ulusal katkı beyanını güncelledi.

Pazar günü Mısır’ın Şarm el Şeyh kentinde başlamış olacak olan COP27 zirvesinde ülkelerin iklim hedefleri ve emisyon azaltım planları tekrardan ele alınacak.

Bunun yanı sıra gelişmekte olan ülkelere daha çok finansal destek sağlanması ve iklim krizinden halihazırda etkilenen ülkelerde yitik hasar mekanizmalarının oluşturulması gündemde olacak.

Peki güncellenmiş ulusal katkı beyanını hemen hemen açıklamayan Türkiye’nin iklim zirvesine iştirakından neler bekleyebiliriz ve Türkiye, 2053 net sıfır emisyon hedefine ulaşmak için neler yapmalı?

Bilim adamlarının küresel ısınmanın önüne geçmek için öncelikli olarak yapılması gerekenler mevzusundaki mesajı oldukça net: Fosil yakıt kullanımından tamamen uzaklaşarak sera gazı emisyonlarının düşürülmesi lazım.

BM’nin Emisyon Açığı raporu, dünyanın küresel bir felaketten kaçınmak için emisyonları yüzde 45 oranında azaltması icap ettiğini söylüyor.

Türkiye, Kasım 2021’de Paris Anlaşması’nı resmi olarak onaylayarak COP26 anlaşmasına da imza atmış ve COP27’ye kadar ulusal katkı beyanını güncelleme sözü vermiş oldu.

2015’te BM Sekretaryası’na sunmuş olduğu ulusal katkı beyanı çerçevesinde Türkiye, 2030 itibarıyla emisyonlarında “artıştan yüzde 21 oranında azaltım” taahhüdünde bulunmuştu. Şu demek oluyor ki Türkiye, asla tedbir alınmazsa emisyonlarının 2030’da 1 milyar 175 milyon tona çıkacağını, verilen beyanla bu miktarın 929 milyon tonda tutulacağını söylemişti. Bu durumda emisyonlarda düşüş değil artış meydana gelecek.

İklim politikalarını takip eden ve bu alanda çalışanlar, Türkiye’nin bu aşamada 2053 net sıfır hedefine ulaşabilmesi için 2030’a kadar minimum yüzde 35 mutlak emisyon azaltımına doğru emek vermesi icap ettiğini korumak için çaba sarfediyor. Bu da 2020 yılındaki 523,9 milyon ton karbondioksit eşdeğeri emisyon seviyesinin 2030’da 340 milyon tona inmesi anlamına geliyor.  

BBC Türkçe’ye konuşan Avrupa İklim Fiil Ağı Türkiye Koordinatörü Hasret Katısöz, Türkiye’nin bu süreçte kuvvetli ve iddialı olması icap ettiğini söylüyor:

“Müthiş köklü, yapısal değişikliklerden bahsetmiyoruz. Elektrik altyapısının karbondan arındırılması, kömürden çıkış, binalarda ve sanayide direkt yenilenebilir enerji kullanımının artması ve ulaşımda elektrifikasyon şeklinde adımlar talep ediyoruz. 2053 net sıfıra giden yolun taşlarını bugünden döşememiz lazım” diyor.

BBC Türkçe’ye konuşan Sabancı Üniversitesi İstanbul Politikalar Merkezi (İPM) Kıdemli Uzmanı ve İklim Emek harcamaları Koordinatörü Umut Şahin ise COP27’de mutlak azaltım açıklaması yapılmazsa “Türkiye’nin oldukça büyük bir şansı kaçırmış olacağını ve 2053 hedefinin neredeyse olanaksız hale geleceğini” söylüyor.

COP26’da kömürün insan kaynaklı iklim değişikliğinin başlıca sebebi olduğuna dikkat çekilmişti.

Katılımcılar 1,5 aşama hedefi doğrultusunda yeni kömür projelerinin tamamen durdurulması ve 2040 yılına kadar mevcud kömür sahalarının kapatılması gerektiği mevzusunda uzlaştı.

Zirvede 40’tan fazla ülke kömürden çıkış sözü verdi. Türkiye bu ülkelerden biri değildi.

BBC Türkçe’ye Greenpeace’in bu yöndeki taleplerini dile getiren Akdeniz Program Direktörü Sevil Turan, “Türkiye COP27’de ilk olarak 2030 yılı itibarıyla kömürden elektrik üretimine son vereceğini ve bu sektördeki işçiler ve emekçiler için adil bir geçiş politikası uygulayacağını açıklamalı” diyor ve sözlerine devam ediyor:

“Türkiye, şu anda iklimde hedefleriyle örtüşmeyen bir tablo sunuyor. 75 bin hektarlık alan kömür aramaları için ihale edilmiş durumda. Denizli’de kömür çıkarmak için ziraat alanları kazılıyor. Muğla İkizköy’de kömür maden sahası genişletiliyor. Şu anda 20,4 gigawatt olan kurulu güç kapasitesine 10,6 gigawattlık yeni termik santral gücü eklenmesi hedefleniyor.”

Öteki taraftan uzmanlar, kömür ile enerji üretiminin yenilenebilir kaynaklara kıyasla yüksek maliyetine dikkat çekiyor, yeni projelerin sürdürülebilirlik açısından problemli bulunduğunu öne sürüyor.

İPM uzmanı Şahin, “Yeni meydana getirilen bir kömür santralinin ticari ömrü açısından minimum 40 yıl emek vermesi gerekiyor, bu yüzden tek bir santral bile yapıldığında elektrik sistemi kömüre kilitleniyor. Bugün meydana getirilen santraller 2035 yılına kadar kapatılacaksa bir tek 13 yıl çalıştırılabilecek, bunun maddi bedeli de hazineye yüklenecek” diyor ve ekliyor:

“Bundan sonrasında yeni tek bir santral yapılmaması ve mevcut santrallerin belli bir yıldan sonrasında emek vermemesi için lüzumlu önlemlerin şimdiden alınması gerekiyor.”

Kömürden çıkış yolunda uzmanlar yenilenebilir enerjiye işaret ediyor. COP26’da kararlaştırılan adımlardan birisi de yenilenebilir enerji endüstrisinin hızla gelişmesini ve en cazip seçenek haline gelmesini sağlamaktı.

Uzmanlar, yenilenebilir enerji alanında enerji üretim ve depolama teknolojilerinin her gün geliştiğini ve maliyetin düştüğünü paylaşıyor.

Stanford Üniversitesi tarafınca derlenen bir araştırmaya bakılırsa lüzumlu finansman ve siyasal destek olduğu takdirde dünyanın önümüzdeki 30 yıl içinde tamamen sürdürülebilir bir enerji üretim modeline geçmesi mümkün.

Türkiye’de rüzgar ve güneş enerjisi kurulumları devam etse de uzmanlar “kesik üretim” modeli sebebiyle rüzgar ve güneşten potansiyelinin oldukça altında yararlanıldığına dikkat çekiyor.

Şahin, “Oldukca daha çok teşvik verilse ve yönetimde lüzumlu adımlar atılsa enerji sistemini yüzde yüz yenilenebilir kaynaklarla çalışabilir hale getirmek şu anda mümkün fakat bu yönde ciddi bir emek harcama yapılmıyor. Bunun yerine nükleer santral şeklinde büyük durağan(durgun) baz yük santrallerinin kurulması tercih ediliyor” diyor.

Greenpeace’den Turan ise, Türkiye’nin elektrik üretiminde yenilenebilir enerji kullanım payını yüzde 75’e çıkarması icap ettiğini paylaşıyor.

Turan, Türkiye’de kömür madenlerinin bulunmuş olduğu alanların güneş paneliyle kaplanmasıyla 6,9 milyon hanenin elektrik ihtiyacının karşılanacağını söylüyor.

COP26’da karayolu ulaşımının küresel sera gazı emisyonlarının yüzde 10’undan görevli olduğu açıklandı ve bu yönde 2040 yılına kadar 30’dan fazla ülkede tüm yeni araçların sıfır emisyonlu olmasında karar kılındı.

2053 net sıfır hedefi kapsamında Türkiye’de de trafikte ve öteki birçok sektörde elektriğe geçiş olması gerektiğine dikkat çekiliyor.

Turan, “Elektrikli araçların payını binek araçlarda minimum yüzde 20’ye, yolcu taşımada da yüzde 10’a çıkarmak şeklinde somut tavsiyeler var. Buna ek olarak demiryolu yatırımlarının artırılması, karayolu yük taşıma araçlarının yüzde 10’unun raylı sisteme geçiş yapması, endüstri hizmet sektörü ve ziraat uygulamalarında enerji verimliliğinin sağlanması, direkt yenilenebilir enerji kullanımının artırılması ve binalarda kömür ve sıvı fosil yakıt kullanımını sonlandırarak elektrikli ısıtmaya geçilmesi gerekiyor” diyor.

Enerji dönüşümünün yanı sıra, iklim kriziyle mücadelede mühim görevi olan ve karbon yutak alanlar görevi gören orman, deniz ve öteki organik alanların korunması da mühim bir mevzu olarak ele alınıyor.

Son dönemde dünyada orman yangınları, seller, fırtınalar ve kuraklıklar birçok organik alanı tahrip etti.

BM’nin bu hafta piyasaya çıkan yeni bir raporunda ise herhangi bir müdahale olmadığı takdirde 2050 yılına kadar dünyada oldukça sayıda mühim buzulun eriyeceğini öngördü.

Uzmanlar, Türkiye’de de tabiatın korunmasına, organik alanların restorasyonu ve sürdürülebilirliğine ve canlılar ile ekosistemlerin savunulmasına yönelik etkili bir sürecin izlenmediğini aktarıyor.

Turan, bilhassa oldukça ağır bir ormansızlaştırma uygulaması yaşandığını ve ağaç kesimleriyle ilgili siyasal kararlarda şeffaflık olmadığını belirtiyor.

İklim alanında çalışanlar Türkiye’nin iklim politikasının genelinde katılım mevzusunda mesele bulunduğunu ve karar alma süreçlerinin yeterince saydam bir halde ilerlemediğini ifade ediyor.

Bugüne dek iklim alanında çeşitli finansal destek programlarına dahil edilen Türkiye’de bu fonların iyi mi harcandığına dair bir açıklık olmadığı dile getiriliyor.

Bununla birlikte mühim siyasal karar verme platformlarında sivil toplumun yeterince temsil edilmediği düşünülüyor.

Avrupa İklim Fiil Ağı Türkiye Koordinatörü Hasret Katısöz, “Mesela bu yıl meydana getirilen İklim Şurası’nda değişik taraflar bir araya getirildi fakat en mühim komisyonlardan kabul edilen Emisyon Azaltım Komisyonu’nda bu alanda etkinlik gösteren kuruluşlar temsil edilemedi” diyor ve sözlerine devam ediyor:

“Buna karşın hararetli tartışmaların olduğu bu komisyonun kararları son Şura kararlarına yansımadı. İkim Yasası’nın emek harcamaları bir seneden fazladır sürüyor fakat bu sürece sivil cemiyet kuruluşları dahil edilmiyor. Türkiye’de bu alanda katılım mekanizmaları işlemiyor.”

Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı ve Enerji ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı, BBC Türkçe’nin COP27 iştirakı ve ulusal katkı beyanı ilgili sorularını yanıtlamadı.